Ramen
In de regel is de zwakste schakel in de energiehuishouding van veel historische gebouwen de kierdichting van de ramen. Omdat de zwakste schakel sterk bepalend is voor de totale energieprestatie van een gebouw moet bij het na-isoleren allereerst naar de verbetering van de kierdichting worden gekeken. Het effect van andere maatregelen is immers beperkt wanneer de kierdichting niet voldoende is. Daarnaast kan met de toepassing van isolatieglas veel energieverlies worden voorkomen. De mogelijkheden zijn sterk afhankelijk van de detaillering en monumentale waarden van het raam.
Er is een keuze te maken tussen:
Buitenluiken
In gesloten toestand beperken buitenluiken het warmteverlies en de koudestraling van het glas in de ramen. De luiken hebben als nadeel dat ze niet van binnenuit te bedienen zijn. Condensatie komt bij buitenluiken in de regel niet voor. Bij het aanbrengen van nieuwe luiken kan ook overwogen worden om geïsoleerde luiken te plaatsen die het warmteverlies nog meer beperken. Deze luiken zijn wel dikker in opbouw waardoor een afwijkend gevelbeeld kan ontstaan. Omdat de samenhang tussen isolerende maatregelen bepalend is voor de totale isolatiewaarde van de buitenschil, is de meerwaarde van geïsoleerde luiken bij historische constructies relatief beperkt.
Naast traditionele houten luiken komen ook rolluiken voor; ook deze beperken het warmteverlies en de koudestraling van het glas in de ramen aanzienlijk. Het voordeel van rolluiken is dat ze van binnenuit te bedienen zijn waardoor ze eveneens makkelijk als zonwering dienst kunnen doen. Het grote nadeel is dat rolluiken aan de buitenzijde sterk ontsierend zijn waardoor ze alleen worden toegestaan bij gevels zonder monumentale waarden en/of beeldkwaliteit.
Aandachtspunt:
- Monumenteninstanties staan doorgaans alleen (rol)luiken toe als deze er van origine gezeten hebben. De luiken moeten hierbij aansluiten bij het architectonische beeld van het pand.
Binnenluiken
Binnenluiken zijn vaak schuifluiken die uit de voorzetwand naast het raam te voorschijn komen of klapluiken die uit samengestelde scharnierende elementen bestaan. Omdat zich tussen het luik en het raam een kouder overgangsgebied bevindt tussen binnen en buiten kan hier sneller condensvorming optreden, immers de warmere binnenlucht koelt af waardoor waterdamp condenseert. Naarmate het buitenraam beter geïsoleerd is zal dit effect echter kleiner zijn. Ondanks bovengenoemde condensvorming, die na opening overigens weer snel verdwijnt, wordt het warmteverlies door luiken aanzienlijk beperkt evenals de koudestraling.
Luiken
Ook luiken kunnen een positieve bijdrage leveren aan de energieprestatie. Het gangbaar houden, het opnieuw gangbaar maken van luiken of het opnieuw aanbrengen van luiken die in het verleden zijn verdwenen, zijn goede alternatieven voor energiebesparing. Er bestaan ook geïsoleerde luiken die de warmte binnen kunnen houden en tevens als zonwering kunnen dienen. De luiken hebben alleen een isolerend effect in gesloten toestand en zijn daarmee alleen tijdens de avond en nacht een aanvullende isolerende voorziening.
Er kan een onderscheid gemaakt tussen:
Museale opstelling
Bij kunsthistorisch waardevol glas-in-lood wordt ook wel een museale opstelling toegepast; hierbij wordt het glas-in-lood uit zijn oorspronkelijke kader genomen en in een speciale frame geplaatst. In de originele sponning van het glas wordt vervolgens een beschermende buitenvoorzetbeglazing geplaatst met daarachter (aan de binnenzijde) het glas-in-lood. Wanneer brugstaven zijn toegepast, bestaat er een verbinding tussen het voorzetglas en het glas in lood. De ruimte tussen het voorzetglas en het glas-in-lood moet minimaal 15 mm en maximaal 60 mm bedragen en geventileerd worden met binnenlucht.
De oplossing is relatief kostbaar en wordt vaak alleen toegepast om het glas-in-lood goed te beschermen. Een nadeel is dat het glas-in-lood niet op zijn oorspronkelijke plek kan worden gehandhaafd en moet worden uitgenomen waardoor risico op beschadiging bestaat. Bij een museale opstelling wijzigt het aanzicht zowel vanaf de buitenzijde als vanaf de binnenzijde. Een volgend nadeel is dat op het buitenraam condens kan optreden wanneer enkel glas wordt toegepast. Bij een hogere isolatiewaarde van het glas neemt de kans hierop wel af.
Een museale opstelling wordt door monumenteninstanties bij beschermde monumenten alleen toegestaan als de waarde en kwaliteit van het glas-in-lood dusdanig hoog is dat een wijziging van het beeld te rechtvaardigen is.
Glas-in-lood opnemen in dubbel glas
Bij deze methode wordt het glas-in-lood uit zijn oorspronkelijke kader genomen en tussen twee glasplaten in een nieuwe loodsponning aangebracht. Het glas-in-lood is op deze manier goed beschermd en er kan bij een deugdelijke uitvoering geen condensvorming optreden. De totale constructie is minimaal 19 mm dik waardoor de oplossing vaak niet in de bestaande ramen is terug te plaatsen. Door verschillen in thermische uitzetting is deze methode niet geschikt voor grotere glas-in-lood oppervlakten. Wanneer brugstaven in het glas-in-lood zijn toegepast, is plaatsing in dubbel glas ook niet mogelijk. Glas-in-lood opnemen in dubbel glas is kostbaarder dan een buiten- of binnenvoorzetraam. Doordat het om een aanpassing van het glas-in-lood vraagt, (het glas-in-lood zal bij de randen moeten worden verkleind óf de glassponning moet worden vergroot) is de oplossing niet geschikt voor vensters met een hoge monumentale waarde.
De methode heeft als nadeel dat de spiegeling van het dubbel glas het glas-in-lood zowel van binnen als van buiten minder goed zichtbaar laat zijn. Daarnaast zal het nieuwe loodsoldeer sterk blijven glimmen. Dit laatste is te ondervangen door het soldeer te patineren maar dit moet wel zorgvuldig gebeuren en na toepassing goed schoongemaakt worden anders wordt het lood door het zuur in het patineermiddel aangetast. Wanneer glas-in-lood wordt opgenomen in dubbel glas bestaat tevens het risico van thermische breuk van het glas-in-lood omdat de temperatuur tussen de glasplaten, met name bij donkere kleuren, sterk kan oplopen.
Aandachtspunt:
Glas-in-lood opnemen in dubbel glas is alleen toepasbaar bij eenvoudig glas-in-lood, zoals bijvoorbeeld in bovenlichten. Bij glas-in-lood met een hoge monumentale waarde wordt het opnemen ervan in dubbel glas door monumenteninstanties meestal niet toegestaan.
Binnenvoorzetraam
Bij een binnenvoorzetraam wordt aan de binnenzijde van het glas-in-lood isolerend glas geplaatst. Het plaatsen van ongeïsoleerd enkel glas heeft energetisch een relatief beperkt effect en kan condensvorming aan de binnenzijde veroorzaken. Daarom is het bij deze oplossing aan te bevelen om isolerende beglazing te plaatsten.
Het voordeel van deze methode is dat er geen ontsierende ruit aan de buitenzijde wordt geplaatst die het gevelbeeld verstoort. Ook kan het glas-in-lood op de bestaande plek worden gehandhaafd. Bij een goede uitvoering treedt er geen condensvorming op. Een nadeel is dat het glas-in-lood bij deze oplossing niet wordt beschermd van buitenaf. Ook bestaat het risico dat het glas-in-lood bij gebruik van (kunstmatige) binnenverlichting door de spiegeling van het binnenvoorzetraam minder goed zichtbaar zal zijn.
Het binnenvoorzetraam moet naadloos aansluiten op het kozijn of het raamhout zodat er geen binnenlucht tussen het glas-en-lood en het binnenvoorzetraam kan komen. Anders is de kans op condensvorming op het glas-in-lood aanwezig waardoor de duurzaamheid ervan vermindert. Bovendien kan condens bij houten ramen tot houtrot leiden en bij stalen ramen tot corrosie. De ruimte tussen het glas in lood en het buitenvoorzetraam moet zwak geventileerd worden met buitenlucht.
Bij draaiende of schuivende delen met glas-in-lood is het ventileren van de ruimte tussen het glas-in-lood en het binnenvoorzetraam eenvoudig te regelen door het glas-in-loodraam bijvoorbeeld kierend te plaatsen. Bij een vast glas-in-loodraam is het ventileren van de ruimte tussen het glas-in-lood en het binnenvoorzetraam minder eenvoudig te realiseren. Een mogelijkheid dan is het aanbrengen van een bescheiden rooster bij de houten vensters. Een andere mogelijkheid bij houten of stalen ramen is het boren van kleine gaatjes op plekken die niet regenbelast zijn. Bij houten ramen kunnen dunne flexibele kuststof buisjes worden ingebracht om vochtindringing in het hout te voorkomen. Bij vaste bovenlichten boven een bewegend raam is het aan te bevelen om een binnenvoorzetraam achter het totale raam te plaatsen en de tussenruimte bij het glas-in-lood van onderuit mee te ventileren.
Aandachtspunten:
- Bij interieurs met een hoge monumentale waarde kan een binnenvoorzetraam onwenselijk zijn.
- Bij houten of stalen raamkozijnen met een hoge monumentale waarde wordt het aanbrengen van ventilatievoorzieningen door monumenteninstanties meestal niet toegestaan.
Buitenvoorzetraam
Bij een buitenvoorzetraam wordt aan de buitenzijde een plaat glas of isolerende beglazing voor het glas-in-lood geplaatst waarbij het glas in lood op zijn oorspronkelijke plek blijft.
Het voordeel van dit systeem is dat het het glas-in-lood op deze manier is beschermd en op de bestaande plek kan worden gehandhaafd. Een nadeel is dat aan de buitenzijde een zichtbaar element (vaak betreft het glas met glaslatten of in een frame geplaatst) wordt toegevoegd die het zicht op het glas-in-lood deels ontneemt. Tevens bestaat het risico tot condensvorming en is de ruimte tussen de ruiten lastig te bereiken.
Bij een buitenvoorzetraamsysteem is het van belang dat de ruimte tussen de twee ramen met lucht wordt geventileerd om condensproblemen en houtrot of corrosie op de ramen te voorkomen. Dit kan met binnen- of buitenlucht gebeuren; binnenlucht geeft als nadeel dat er op de buitenvoorzetbeglazing kans is op condensvorming, buitenlucht dat het isolerend effect relatief beperkt is. Vanuit energetisch oogpunt is ventileren met binnenlucht dan ook het meest aan te bevelen. Hiervoor zullen ventilatiesleuven in het raamhout, kozijnhout of gaatjes in het stalen raam moeten worden aangebracht. Mocht er toch condensvorming optreden, zal dit alleen op het nieuwe buitenraam gebeuren en niet op het glas-in-lood hetgeen een voordeel is aangezien condens de levensduur van glas-in-lood negatief beïnvloedt.
Bij monumenten en panden met een hoge beeldkwaliteit is buitenvoorzetbeglazing vanwege het ontsierend karakter en mogelijke aantasting van het raam of kozijn in de regel ongewenst. Daar tegenover staat dat de kwaliteit en waarde van het glas-in-lood dusdanig is dat juist beschermende beglazing aan de buitenzijde gewenst is.
Men kan in buitenvoorzetramen een onderscheid maken tussen:
- Buitenvoorzetraam met enkel glas: meestal wordt hierbij gelaagd glas toegepast ter bescherming van het glas-in-lood. Bij enkel (gelaagd) glas aan de buitenzijde is het aan te bevelen om met buitenlucht te ventileren en daarmee te accepteren dat de isolatiewaarde aanzienlijk lager is. Bij glas met een warmte reflecterende folie kan ventilatie met binnenlucht een sterke condensvorming geven op de voorzetbeglazing. De kans op schade door houtrot of roest is hierdoor groot zodat deze oplossing is niet aan te bevelen.In sommige gevallen worden kunststof producten als plexiglas toegepast. Naast het sterk ontsierende karakter voor gevelbeeld is de kans op condensatie nog steeds groot. Kunststof platen zoals plexiglas mogen van monumenteninstanties dan ook overwegend alleen op plaatsen zonder monumentale waarden of beeldkwaliteit worden toegepast.
- Buitenvoorzetraam met dubbel glas: toepassing van dubbel glas maakt de isolatiewaarde van de constructie aanzienlijk hoger. Bij de toepassing van dubbel glas kan wel met binnenlucht worden geventileerd aangezien de kans op condensvorming door de hogere isolatiewaarde, veel lager is. Als richtlijn voor de ruimte tussen het glas-in-lood en het dubbel glas wordt doorgaans minimaal 15 mm aangegeven om een goede ventilatie te garanderen. Er zijn echter voorbeelden waarbij het dubbel glas probleemloos tegen het glas in lood aan is geplaatst.
Glas-in-lood
Glas-in-loodramen vormen een bijzonder thema bij na-isolatie omdat er veel risico’s aan kleven. Bij glas-in-lood bevinden de glazen ruitjes zich in H-vormige loodstrips die op de verbindingspunten zijn gesoldeerd. Het raam wordt vervolgens gekit om het wind- en waterdicht te maken en het te verstevigen. Bij grotere ramen worden ondersteunende brugstaven aangebracht om de ramen te dragen. Er kan, afhankelijk van de omvang van het raam, een aantal oplossingen worden toegepast om de warmte-isolatie met behoud van de ramen, te verbeteren:
Glas bij stalen ramen zonder monumentale waarden of beeldkwaliteit
Wanneer de bestaande ramen worden gehandhaafd zijn de mogelijkheden van beglazingssystemen hetzelfde als bij Glas bij stalen ramen met monumentale waarden technisch goed
Als ervoor wordt gekozen de ramen te vervangen, kunnen nieuwe exemplaren worden geplaatst die passen bij de karakteristiek van het pand. De nieuwe ramen kunnen hierbij van isolatieglas en een kierdichting worden voorzien.
Aandachtspunt:
- Monumenteninstanties verlangen overwegend dat het materiaal aansluit bij het architectonische beeld van het historische pand of monument.
Glas bij stalen ramen van belang voor de beeldkwaliteit
Wanneer de bestaande ramen worden gehandhaafd zijn de mogelijkheden van beglazingssystemen hetzelfde als bij Glas bij stalen ramen met monumentale waarden technisch goed
Als ervoor wordt gekozen de ramen te vervangen, kunnen nieuwe exemplaren worden geplaatst die in beeld een exacte kopie zijn van de bestaande ramen. De nieuwe ramen kunnen hierbij van isolatieglas en een kierdichting worden voorzien. Bij gietijzeren ramen is het in de regel niet mogelijk om een koudebrugonderbreking aan te brengen met behoud van het oorspronkelijk beeld.
Aandachtspunten:
- Handhaven van het bestaande raamtype is het uitgangspunt.
- In beginsel moet een nieuw raam in staal worden uitgevoerd. Aluminium profielen zijn zwaarder dan de rankere staalprofielen en doen daardoor meestal afbreuk aan het architectonische beeld. Toch bestaan er steeds meer aluminium profielen die het uiterlijk van stalen profielen goed benaderen. Bij een raam dat niet monumentaal maar louter beeldkwaliteit heeft, behoren deze varianten tot de mogelijkheid.
- Dubbel glas is ook verkrijgbaar met getrokken glas dat minder spiegelend is.
- De omranding van dubbel glas kan ook zwart of in kleur worden geleverd waardoor het minder opvalt.
- Zonwerende coatings in of op het glas kunnen een extra spiegelend effect geven. Bij monumenten of panden met een hoge beeldbepalende kwaliteit keuren monumenteninstanties alleen glas toe met een beperkte reductie van de lichttoetredingsfactor (LTA- of TL-factor) en zontoetredingsfactor (ZTA of g-factor) en dient het glas zoveel mogelijk de uitstraling van gewoon blank glas te hebben.
Glas bij stalen ramen met monumentale waarden, technisch slecht
Monumentale stalen ramen die in zo’n slechte slechte staat verkeren dat ze niet redelijkerwijs te herstellen zijn, kunnen worden vervangen volgens de volgende opties:
- Vervangen van een enkel raam: het raam kan vervangen worden door een nieuw exemplaar dat een (nagenoeg) exacte kopie is van het bestaande raam. De mogelijkheden voor het toepassen van isolatieglas zijn hetzelfde als bij Glas bij stalen ramen met monumentale waarden, technisch goed.
- Integraal vervangen van ramen: de ramen kunnen vervangen worden door nieuwe exemplaren die in beeld exacte kopieën zijn van de bestaande ramen. De ramen kunnen hierbij van isolatieglas en eventueel van een koudebrugonderbreking worden voorzien.
Aandachtspunten:
- Handhaven van het bestaande raamtype is het uitgangspunt.
- In beginsel verlangen monumenteninstanties dat een nieuw raam in staal wordt uitgevoerd. Aluminium profielen zijn breder dan de rankere staalprofielen en doen daardoor meestal afbreuk aan het architectonische beeld. Toch bestaan er steeds meer aluminium profielen die het uiterlijk van stalen profielen benaderen. Wanneer het een niet hoog monumentaal raam betreft, behoren deze varianten tot de mogelijkheid.
- Zonwerende coatings in of op het glas geven een extra spiegelend effect. Bij monumenten of panden met een hoge beeldbepalende kwaliteit keuren monumenteninstanties alleen glas toe met een beperkte reductie van de licht toetredingsfactor (LTA) en zon toetredingsfactor (ZTA) en dient het glas zoveel mogelijk de uitstraling van gewoon blank glas te hebben.
- Bij een stalen kozijn vormt zich bij het profiel standaard een koudebrug. Bij de plaatsing van isolerende beglazing zal hierdoor bij de ramen sneller condensvorming optreden. Moderne metalen kozijnen hebben om dit te voorkomen in het profiel een koudebrugonderbreking opgenomen. Het profiel is hierbij onderbroken door een materiaal dat minder goed koude geleidt.
Voorzetraam bij stalen ramen (glas)
Er bestaan binnen- en buitenvoorzetramen. In de regel worden buitenvoorzetramen als ontsierend ervaren en daarom vaak niet goedgekeurd door de monumenteninstanties. Alleen als beschermende beglazing voor glas-in-lood is een buiten voorzetraam in sommige gevallen een alternatief. Zie Buitenvoorzetraam bij glas-in-lood.
Een binnenvoorzetraam is daarentegen wel een goed alternatief als het bestaande historische raam de plaatsing van isolerende beglazing niet toelaat of wanneer men een hoger isolerend niveau wil bereiken. Het binnenvoorraam kan voorzien worden van hoog rendementsglas en een hoogwaardige kierdichting. Het is wel van belang dat het voorzetraam aan de binnenzijde naadloos aansluit op het bestaande kozijn om ongewenste infiltratie van binnenlucht te voorkomen. Daarnaast moet het binnenvoorzetraam zelf goed kierdicht zijn. Wanneer de aansluiting niet naadloos is en de kierdichting niet afdoende kan tussen de ramen condensvorming optreden. Daarentegen moet de ruimte tussen de twee ramen wel met buitenlucht worden geventileerd om condens te voorkomen. Dit kan worden bereikt door bijvoorbeeld het oorspronkelijke raam licht kierend te plaatsen. Bij stalen en gietijzeren ramen kan het ventileren met buitenlucht lastig zijn. Door de constructiewijze van de ramen kunnen ventilatievoorzieningen tot inwatering leiden. Een oplossing hiervoor is de plaatsing van een bescheiden ventilatievoorziening in het glas.
De verbetering van de isolatiewaarde ten opzichte van standaard enkel glas is ca. 79 %.
Aandachtspunten:
-
- Bij interieurs met een hoge monumentale waarde kan een binnenvoorzetraam onwenselijk zijn.
- De beglazing van het binnenvoorzetraam mag geen zonwerende coating bevatten omdat de temperatuur tussen de ruiten hierdoor te hoog kan oplopen waardoor thermische breuk kan optreden.
- Bij binnenvoorzetramen met een hogere isolatiewaarde (vanaf een U-waarde van 1,6 W/m²K en lager) kan bij steens muren condensvorming optreden op het geveloppervlak. Het isoleren van de gevel kan dit voorkomen. Gevelisolatie kan wel weer bouwfysische problemen geven. Voor richtlijnen hiervoor, zie Gevel
.
Zie ook Kierdichting.
Vacuümglas bij stalen ramen
Bij vacuümglas wordt de ruimte tussen de twee glasplaten vacuüm gezogen. Kleine pilaartjes houden de twee glasplaten van elkaar. Wel zijn deze afstandhouders op kleine afstand zichtbaar. Een ventiel ter grootte van een knoop op elke ruit zorgt voor het vacuüm trekken. Het glas is ca. 7 mm dik en de minimale vereiste sponningdiepte is 17 mm.
Vacuümglas is een hoogwaardig product maar relatief kostbaar. De hoogwaardige eigenschappen worden bij stalen ramen enigszins teniet gedaan door de koudebruggen van de stalen profielen die bij de randen van de ruit condens kunnen geven. Ook verdwijnt het vacuüm met de loop der jaren waardoor de isolatiewaarde na verloop van tijd sterk daalt. De ruit kan wel opnieuw vacuüm getrokken worden.
De verbetering van de isolatiewaarde ten opzichte van standaard enkel glas is bij stalen ramen ca. 60 %. Door het vacuüm is de koudestraling van de ruit in tegenstelling tot andere glassoorten nagenoeg verwaarloosbaar.
Aandachtspunten:
- Zonwerende coatings in of op het glas kunnen een extra spiegelend effect geven. Bij monumenten of panden met een hoge beeldbepalende kwaliteit keuren monumenteninstanties alleen glas toe met een beperkte reductie van de lichttoetredingsfactor (LTA of TL-factor) en zontoetredingsfactor (ZTA of g-factor) en dient het glas zoveel mogelijk de uitstraling van gewoon blank glas te hebben.
- Door het vacuüm heeft vacuümglas tevens een zeer hoge geluidsisolatie.
- Bij glas met een hogere isolatiewaarde (vanaf een U-waarde van 1,6 W/m²K en lager) kan bij steens muren condensvorming optreden op het geveloppervlak. Het isoleren van de gevel kan dit voorkomen. Gevelisolatie kan wel weer bouwfysische problemen geven. Voor richtlijnen hiervoor, zie Gevel
Zie ook Kierdichting
Dun dubbel glas bij stalen ramen
Er bestaan dunne, dubbele glassoorten van 10 tot slechts 7 mm dik. Deze ruiten bevatten een edelgasvulling. Ook bestaan er varianten die gecombineerd worden met een warmte reflecterende coating waardoor ze een wat grotere isolatiewaarde hebben. De mogelijkheden hangen af van de grote van de ruit. De 7 mm variant is toepasbaar tot een maximaal glasoppervlak van ca. 0,6 m², de 9 mm variant tot ca. 1,0 m² en de 10 mm variant tot ca. 1,2 m². De minimale sponningdiepte is 17 tot 20 mm.
De ruiten kunnen tegen een meerprijs ook niet-haaks worden besteld wanneer er sprake is van scheefstand. De duurzaamheid van dun dubbel glas is (afhankelijk van de kwaliteit van de ruit en de plaatsing) ca. 15 tot 20 jaar omdat het gas dan grotendeels ‘ontsnapt’ zal zijn en de isolatiewaarde dan beduidend lager ligt.
De verbetering van de isolatiewaarde bij 10 mm dubbel glas bij stalen ramen is bij aanvang ca. 57 % ten opzichte van standaard enkel glas.
Door de koudebruggen van de stalen profielen kan bij de randen van de ruit condens optreden.
Aandachtspunten:
- Dun dubbel glas is ook verkrijgbaar met getrokken glas dat minder spiegelt.
- De omranding van dubbel glas kan ook zwart of in kleur worden geleverd waardoor het minder opvalt.
- Zonwerende coatings in of op het glas kunnen een extra spiegelend effect geven. Bij monumenten of panden met een hoge beeldbepalende kwaliteit keuren monumenteninstanties alleen glas toe met een beperkte reductie van de lichttoetredingsfactor (LTA of TL-factor) en zontoetredingsfactor (ZTA of g-factor) en dient het glas zoveel mogelijk de uitstraling van gewoon blank glas te hebben.
- Bij glas met een hogere isolatiewaarde (vanaf een U-waarde van 1,6 W/m²K en lager) kan bij steens muren condensvorming optreden op het geveloppervlak. Het isoleren van de gevel kan dit voorkomen. Gevelisolatie kan wel weer bouwfysische problemen geven. Voor richtlijnen hiervoor, zie Gevel
Zie ook Kierdichting
Glas met warmte reflecterende coating bij stalen ramen
Bij dit beglazingssysteem wordt op een enkele glasplaat (al dan niet gelaagd) een warmte-reflecterende coating aangebracht. De ruiten zijn ca. 4 tot 8 mm dik en kunnen in de meeste historische ramen worden geplaatst. Het glas is geschikt vanaf minimaal 14 mm tot 18 mm voor de dikkere variant.
Omdat het enkel glas betreft, blijft het nadeel van condensvorming echter wel bestaan. Door de warmtereflectie van de coating blijft de ruit immers kouder waardoor sneller condensvorming optreedt.
De verbetering van de isolatiewaarde ten opzichte van standaard enkel glas is ca. 24%.
Aandachtspunten:
- Glas met warmtereflecterende coating is ook verkrijgbaar met getrokken glas dat minder spiegelt.
- Zonwerende coatings in of op het glas kunnen een extra spiegelend effect geven. Bij monumenten of panden met een hoge beeldbepalende kwaliteit keuren monumenteninstanties alleen glas toe met een beperkte reductie van de lichttoetredingsfactor (LTA of TL-factor) en zontoetredingsfactor (ZTA of g-factor) en dient het glas zoveel mogelijk de uitstraling van gewoon blank glas te hebben.
Zie ook Kierdichting
Warmte reflecterende folie bij stalen ramen
Een relatief eenvoudige mogelijkheid om warmteverlies via het stalen raam te beperken is het aanbrengen van een warmte-reflecterende folie op het bestaande glas. De folie mag echter overwegend niet worden toegepast bij historisch waardevol glas omdat bij verwijdering het tot breuk van het glas kan leiden. De folie heeft een vergelijkbare isolatiewaarde als glas met een warmte reflecterende-coating. Het isoleert minder dan bijvoorbeeld dubbel glas maar is wel een significante verbetering ten opzichte van gewoon enkel glas. Het voordeel is dat het glas niet hoeft te worden vervangen en er verder geen aanpassingen nodig zijn. De folies hebben echter de duurzaamheid op de lange termijn nog niet aangetoond. Omdat het enkel glas wordt gehandhaafd blijft het nadeel van condensvorming echter wel bestaan. Door de warmtereflectie van de folie blijft de ruit kouder waardoor sneller condensvorming optreedt.
De verbetering van de isolatiewaarde ten opzichte van standaard enkel glas is ca. 24%
Zie ook Kierdichting.
Houten ramen zonder monumentale waarden of beeldkwaliteit
Wanneer de bestaande ramen worden gehandhaafd zijn de mogelijkheden van beglazingssystemen hetzelfde als bij Houten ramen met monumentale waarden technisch goed. Naast het uitfrezen van de sponning bestaat de mogelijkheid om een glaslat aan de buitenzijde aan te brengen zodat dikker glas toegepast kan worden. Een houten schuifraam kan dan overigens in tegenstelling tot een draairaam, niet meer worden geopend.
Als ervoor wordt gekozen de ramen te vervangen, kunnen nieuwe exemplaren worden geplaatst die passen bij de karakteristiek van het pand. De nieuwe ramen kunnen hierbij van isolatieglas en een kierdichting worden voorzien. Hierbij behoort standaard HR++ tot de mogelijkheden.
Aanwijzingen:
- Het materiaal van het raam moet aansluiten bij het karakter van het monument. Kunststof ramen worden door monumenteninstanties meestal niet toegestaan.
- Bij glas met een hogere isolatiewaarde (vanaf een U-waarde van 1,6 W/m²K en lager) kan bij steens muren condensvorming optreden op het geveloppervlak. Het isoleren van de gevel kan dit voorkomen. Gevelisolatie kan wel weer bouwfysische problemen geven. Voor richtlijnen hiervoor zie Gevel
Houten ramen van belang voor de beeldkwaliteit
Wanneer de bestaande ramen worden gehandhaafd zijn de mogelijkheden van beglazingssystemen hetzelfde als bij Houten ramen met monumentale waarden technisch goed. Het uitfrezen van de sponning om een dikkere variant glas aan te kunnen brengen, behoort tot de mogelijkheden.
Als ervoor wordt gekozen de ramen te vervangen, kunnen nieuwe exemplaren worden geplaatst die in beeld een exacte kopie zijn van de bestaande ramen. De nieuwe ramen kunnen hierbij van isolatieglas en een kierdichting worden voorzien. Vaak is hoog rendementsglas te zwaar om in de nieuwe ramen (met hetzelfde beeld) te plaatsen en zal met een dunnere variant glas genoegen moeten worden genomen. Een mogelijkheid is om het raamhout op te dikken. Om de maat van de negge gelijk te houden, kan bij draairamen ter plaatse van de onderdorpel van het bovenlicht en de bovendorpel van het draairaam een bajonet-achtige constructie worden toegepast. Bij schuiframen is dit niet mogelijk en is het bestaande raamhout leidend.
Een glas dragende roede geniet weliswaar de voorkeur maar bij ramen die alleen van belang zijn vanwege de beeldkwaliteit is een schijnroede wel mogelijk. Het is hierbij wel noodzakelijk dat een verbindingsstrook tussen het dubbele glas wordt aangebracht, zogenaamde Wienersprossen. Als uitgangspunt moet men voor de sponningdiepte de dikte van het glas nemen plus 10 mm. Voor dikkere varianten geldt plus 12 mm.
Bij integraal vervangen van de ramen is het toepassen van een binnenbeglazingssysteem (het glas wordt van binnen uit in het raam geplaatst in plaats van buiten uit) toegestaan. Het is wel aan te bevelen om de afschuining van het nieuwe raamhout aan de buitenzijde bij het glas 35° te houden in plaats van de gebruikelijke 30°, zodat de afschuining in beeld lijkt op een stopverfnaad
Aandachtspunten:
- Bij beschermde monumenten dient het raamtype te worden gehandhaafd; draai-kiepramen worden in de regel door monumenteninstanties niet toegestaan. Bij panden van belang vanwege de beeldkwaliteit is een ander raamsysteem wel toegestaan mits het uiterlijk ongewijzigd blijft.
- Een aanslagstuk in de vorm van een wellat is bij beschermde monumenten in beginsel niet toegestaan.
- Het materiaal van het nieuwe raam moet aansluiten bij het karakter van het monument. Kunststof ramen worden door monumenteninstanties doorgaans niet toegestaan.
- Dun dubbel glas is ook verkrijgbaar met getrokken glas dat minder spiegelend is.
- De omranding van dubbel glas kan ook zwart of in kleur worden geleverd waardoor het minder opvalt.
- Zonwerende coatings in of op het glas kunnen een extra spiegelend effect geven. Bij monumenten of panden met een hoge beeldbepalende kwaliteit keuren monumenteninstanties alleen glas toe met een beperkte reductie van de lichttoetredingsfactor (LTA- of TL-factor) en zontoetredingsfactor (ZTA of g-factor) en dient het glas zoveel mogelijk de uitstraling van gewoon blank glas te hebben.
- Bij glas met een hogere isolatiewaarde (vanaf een U-waarde van 1,6 W/m²K en lager) kan bij steens muren condensvorming optreden op het geveloppervlak. Het isoleren van de gevel kan dit voorkomen. Gevelisolatie kan wel weer bouwfysische problemen geven. Voor richtlijnen hiervoor, zie Gevel.
Houten ramen met monumentale waarden, technisch slecht
Monumentale houten ramen die in zo’n slechte slechte staat verkeren dat ze niet redelijkerwijs te herstellen zijn, kunnen worden vervangen volgens de volgende opties:
- Vervangen van een enkel raam: het raam kan vervangen worden door een nieuw exemplaar dat een exacte kopie (zowel beeld als materiaal) is van het bestaande raam. De mogelijkheden van beglazingssystemen is hetzelfde als bij Houten ramen met monumentale waarden technisch goed
- Integraal vervangen van ramen. De ramen kunnen vervangen worden door nieuwe exemplaren die in beeld exacte kopieën zijn van de bestaande ramen. De ramen kunnen hierbij van isolatieglas en een kierdichting worden voorzien.
Vaak blijft hoog rendementsglas te zwaar om in de nieuwe ramen (met hetzelfde beeld) te plaatsen en zal met een dunnere variant glas genoegen moeten worden genomen. Een mogelijkheid is om het raamhout op te dikken. Om de bestaande afmeting van de negge te behouden, kan bij draairamen ter plaatse van de onderdorpel van het bovenlicht en de bovendorpel van het draairaam, een bajonet-achtige constructie worden toegepast. Bij schuiframen is dit niet mogelijk en is het bestaande raamhout leidend.
Wanneer het raam roeden heeft, is de roede bepalend voor de dikte van het glas. De roede moet immers een glasdragende roede blijven. Het toepassen van schijnroeden (Wienersprossen) wordt door monumenteninstanties in de regel niet toegestaan. Voor de noodzakelijke sponningdiepte moet men de dikte van het glas nemen plus 10 mm. Voor dikkere varianten geldt plus 12 mm.
Bij integraal vervangen van de ramen is het toepassen van een binnenbeglazingssysteem toegestaan. Wel dient de afschuining van het nieuwe raamhout aan de buitenzijde bij het glas dan 35° te zijn in plaats van de gebruikelijke 30°, zodat de afschuining in beeld lijkt op een stopverfnaad.
Aandachtspunten:
- Het raamtype dient te worden gehandhaafd; draai-kiepramen worden in de regel door monumenteninstanties niet toegestaan.
- Een aanslagstuk in de vorm van een wellat wordt door monumenteninstanties meestal niet toegestaan.
- Het toepassen van schijnroeden wordt door monumenteninstanties ook niet toegestaan.
- Het materiaal van het raam moet aansluiten bij het karakter van het monument. Kunststof ramen worden door monumenteninstanties doorgaans niet toegestaan.
- Zonwerende coatings in of op het glas geven een extra spiegelend effect. Bij monumenten of panden met een hoge beeldbepalende kwaliteit keuren monumenteninstanties alleen glas toe met een beperkte reductie van de licht toetredingsfactor (LTA) en zon toetredingsfactor (ZTA) en dient het glas zoveel mogelijk de uitstraling van gewoon blank glas te hebben.
- Bij glas met een hogere isolatiewaarde (vanaf een U-waarde van 1,6 W/m²K en lager) kan bij steens muren condensvorming optreden op het geveloppervlak. Het isoleren van de gevel kan dit voorkomen. Gevelisolatie kan wel weer bouwfysische problemen geven. Voor richtlijnen hiervoor, zie Gevel.
Glas bij stalen ramen met monumentale waarden, technisch goed
Bij stalen raam met monumentale waarden geldt als uitgangspunt het behoud van de bestaande ramen. Verder wordt verlangd dat nieuw glas op een traditionele manier met een stoppasta wordt geplaatst. Bij sommige monumenten kan het zijn dat aan het oude glas een historische waarde wordt toegekend en dat het glas niet mag worden vervangen. In dat geval is alleen een (binnen)voorzetraam een optie.
De mogelijkheden om isolerend glas te plaatsen zijn afhankelijk van de sponningdiepte. Het standaard dubbel glas (HR++) heeft een dikte van ca. 22 mm en is gezien de ranke detaillering van historische stalen ramen zelden toepasbaar. Als uitgangspunt moet men voor de sponningdiepte nemen de dikte van het glas plus 10 mm. Voor dikkere varianten geldt plus 12 mm.
De stalen profielen geleiden koude en vormen dus kleine koudebruggen. Hoogwaardig isolatieglas heeft dan ook een relatief lager effect door deze profielen. Daarnaast treedt op de profielen extra condensvorming op waardoor weer sneller roest op kan treden. Met name bij roeden van het in de jaren ‘30 en ‘50 veelvuldig toegepaste systeem ‘Fenestra’ kan dit het geval zijn. De naden kunnen een capillaire werking hebben waardoor er vocht in de verbindingen kan ontstaan. Een tweede nadeel is de mogelijke optreding van thermische spanningen in het glas als gevolg van de koudebrug waardoor zelfs een risico tot breuk kan ontstaan. Daarnaast is isolerend glas zwaarder dan enkel glas waardoor het bestaande hang- en sluitwerk mogelijk te licht is om het raam te dragen. Aangezien het hang- en sluitwerk vaak in de ramen en kozijnen is geïntegreerd zal dan voor een lichter glas moeten worden gekozen.
Stalen ramen (glas)
Om een goede keuze te maken voor een beglazingssysteem moet eerst worden vastgesteld welke waarde het betreffende raam vertegenwoordigt. Daarnaast is het van belang om te kijken wat de technische staat is van het betreffende raam.
Voorzetraam bij houten ramen
Er bestaan binnen en buiten voorzetramen. In de regel worden buiten voorzetramen als ontsierend ervaren en daarom vaak niet goedgekeurd door de monumenteninstanties. Alleen als beschermende beglazing voor glas-in-lood is een buiten voorzetraam in sommige gevallen een alternatief. Zie Buitenvoorzetraam bij Glas-in-lood.
Een binnenvoorzetraam is daarentegen wel een goed alternatief als het bestaande historische raam de plaatsing van isolerende beglazing niet toelaat of wanneer men een hoger isolerend niveau wil bereiken. Het binnenvoorzetraam kan voorzien worden van hoog rendementsglas en een hoogwaardige kierdichting. Het is wel van belang dat het voorzetraam aan de binnenzijde naadloos aansluit op het bestaande kozijn om ongewenste infiltratie van binnenlucht te voorkomen. Wanneer de aansluiting niet naadloos is kan tussen de ramen condensvorming optreden. Daarentegen moet de ruimte tussen de twee ramen wel met buitenlucht worden geventileerd om condens te voorkomen. Dit kan worden bereikt door bijvoorbeeld het oorspronkelijke raam licht kierend te plaatsen.
De verbetering van de isolatiewaarde ten opzichte van standaard enkel glas is ca. 82 %.
Aandachtspunten:
-
- Bij interieurs met een hoge monumentale waarde kan een binnenvoorzetraam onwenselijk zijn.
- De beglazing van het binnenvoorzetraam mag geen zonwerende coating bevatten omdat de temperatuur tussen de ruiten dan te hoog kan oplopen waardoor thermische breuk kan optreden en dit negatieve gevolgen heeft voor de duurzaamheid van het verfwerk.
- Een tweede glasplaat direct op het bestaande raam plaatsen, zowel aan de buiten als aan de binnenzijde, heeft een minder groot isolerend effect en kan sneller tot condensvorming leiden aangezien de ruimte tussen de ruiten dan niet wordt geventileerd. In theorie werkt de oplossing als de aansluitingen luchtdicht zijn. De aansluiting is echter door ongelijkheden vaak niet 100% luchtdicht te krijgen.
- Bij binnenvoorzetramen met een hogere isolatiewaarde (vanaf een U-waarde van 1,6 W/m²K en lager) kan bij steens muren condensvorming optreden op het geveloppervlak. Het isoleren van de gevel kan dit voorkomen. Gevelisolatie kan echter weer bouwfysische problemen geven. Voor richtlijnen hiervoor, zie Gevel
Zie ook Kierdichting bij schuiframen of Kierdichting bij draairamen
Vacuümglas bij houten ramen
Bij vacuümglas wordt de ruimte tussen de twee glasplaten vacuüm gezogen. Kleine pilaartjes houden de twee glasplaten van elkaar. Wel zijn deze afstandhoudertjes op kleine afstand zichtbaar. Een ventiel ter grootte van een knoop op elke ruit zorgt voor het vacuüm trekken. Het glas is ca. 7 mm dik en de minimale vereiste sponningdiepte is 17 mm.
Vacuümglas is een hoogwaardig product maar is relatief kostbaar. Ook is een nadeel dat het vacuüm in de loop der jaren verdwijnt waardoor de isolatiewaarde sterk daalt. De ruit kan wel opnieuw vacuüm getrokken worden.
De verbetering van de isolatiewaarde ten opzichte van standaard enkel glas is ca. 72 %. Door het vacuüm is de koudestraling van de ruit in tegenstelling tot andere glassoorten zeer klein.
Aandachtspunten:
- Zonwerende coatings in of op het glas kunnen een extra spiegelend effect geven. Bij monumenten of panden met een hoge beeldbepalende kwaliteit keuren monumenteninstanties alleen glas toe met een beperkte reductie van de lichttoetredingsfactor (LTA of TL-factor) en zontoetredingsfactor (ZTA of g-factor) en dient het glas zoveel mogelijk de uitstraling van gewoon blank glas te hebben.
- Het glas is zwaarder dan standaard enkel glas waardoor het raam zwaarder wordt; dit kan voor draairamen betekenen dat de scharnieren moeten worden vervangen. Bij schuiframen moeten de contragewichten worden vervangen door veren. Er bestaan ook veersystemen die onzichtbaar in de belegkast kunnen worden geplaatst.
- Ook als een roede voldoende sponningdiepte heeft, kan het zijn dat de roede onvoldoende stijfheid heeft om het zwaardere glas te dragen. Een eventuele mogelijkheid is het aanbrengen van een stalen verstijving aan de achterzijde op de kruisingen van de roeden.
- Door het vacuüm heeft vacuümglas tevens een zeer hoge geluidsisolatie.
- Bij glas met een hogere isolatiewaarde (vanaf een U-waarde van 1,6 W/m²K en lager) kan bij steens muren condensvorming optreden op het geveloppervlak. Het isoleren van de gevel kan dit voorkomen. Gevelisolatie kan wel weer bouwfysische problemen geven. Voor richtlijnen hiervoor, zie Gevel
Zie ook Kierdichting bij schuiframen of Kierdichting bij draairamen
Dun dubbel glas bij houten ramen
Er bestaan dunne, dubbele glassoorten van 10 tot slechts 7 mm dik. Deze ruiten bevatten meestal een edelgasvulling. Ook bestaan er varianten die gecombineerd worden met een warmte reflecterende coating waardoor het warmteverlies extra wordt beperkt. De mogelijkheden hangen af van de grootte van de ruit. De 7 mm variant is toepasbaar tot een maximaal glasoppervlak van ca. 0,6 m², de 9 mm variant tot ca. 1,0 m² en de 10 mm variant tot ca. 1,2 m². De minimale sponningdiepte is 17 tot 20 mm.
De ruiten kunnen tegen een meerprijs ook niet-haaks besteld worden wanneer er sprake is van scheefstand. De duurzaamheid van dun dubbel glas is (afhankelijk van de kwaliteit van de ruit en de plaatsing) ca. 15 tot 20 jaar omdat het gas dan grotendeels ‘ontsnapt’ zal zijn en de isolatiewaarde dan beduidend lager ligt.
De verbetering van de isolatiewaarde van 10 mm dubbel glas ten opzichte van standaard enkel glas is bij aanvang ca. 67%.
Aandachtspunten:
- Dun dubbel glas is ook verkrijgbaar met getrokken glas dat minder spiegelend is.
- De omranding van dubbel glas kan ook zwart of in kleur worden geleverd waardoor het minder opvalt.
- Zonwerende coatings in of op het glas kunnen een extra spiegelend effect geven. Bij monumenten of panden met een hoge beeldbepalende kwaliteit keuren monumenteninstanties alleen glas toe met een beperkte reductie van de lichttoetredingsfactor (LTA of TL-factor) en zontoetredingsfactor (ZTA of g-factor) en dient het glas zoveel mogelijk de uitstraling van gewoon blank glas te hebben.
- Bij de dikkere varianten dubbel glas wordt het raam zwaarder; dit kan voor draairamen betekenen dat de scharnieren moeten worden vervangen. Bij schuiframen moeten de contragewichten worden vervangen door veren. Er bestaan ook veersystemen die onzichtbaar in de belegkast kunnen worden geplaatst.
- Ook als een roede voldoende sponningdiepte heeft kan het zijn dat de roede onvoldoende stijfheid heeft om het zwaardere glas te dragen. Een eventuele mogelijkheid is het aanbrengen van een stalen verstijving aan de achterzijde op de kruisingen van de roeden.
- Bij glas met een hogere isolatiewaarde (vanaf een U-waarde van 1,6 W/m²K en lager) kan bij steens muren condensvorming optreden op het geveloppervlak. Het isoleren van de gevel kan dit voorkomen. Gevelisolatie kan echter weer bouwfysische problemen geven. Voor richtlijnen hiervoor, zie Gevel
Zie ook Kierdichting bij schuiframen of Kierdichting bij draairamen
Glas met een warmte reflecterende coating bij houten ramen
Bij dit beglazingssysteem wordt op een enkele glasplaat, al dan niet gelaagd, een warmte-reflecterende coating aangebracht. De ruiten zijn ca. 4 tot 8 mm dik en kunnen in de meeste historische ramen worden geplaatst. Het glas is geschikt vanaf een sponningdiepte van minimaal 14 mm tot 18 mm voor de dikkere variant.
Omdat het op maat gesneden wordt, is een eventuele scheefstand eenvoudig te ondervangen. Wel blijft het nadeel bestaan van condensvorming, omdat het enkel glas betreft. Door de warmtereflectie van de coating blijft de ruit kouder waardoor sneller condensvorming optreedt.
De verbetering van de isolatiewaarde ten opzichte van standaard enkel glas is ca. 30%.
Aandachtspunten:
- Glas met warmte reflecterende coating is ook verkrijgbaar met getrokken glas dat minder spiegelt.
- Zonwerende coatings in of op het glas kunnen een extra spiegelend effect geven. Bij monumenten of panden met een hoge beeldbepalende kwaliteit keuren monumenteninstanties alleen glas toe met een beperkte reductie van de lichttoetredingsfactor (LTA of TL-factor) en zontoetredingsfactor (ZTA of g-factor) en dient het glas zoveel mogelijk de uitstraling van gewoon blank glas te hebben.
- Bij de dikkere varianten glas wordt het raam zwaarder; dit kan voor draairamen betekenen dat de scharnieren moeten worden vervangen. Bij schuiframen moeten de contragewichten worden vervangen door veren. Er bestaan ook veersystemen die onzichtbaar in de belegkast kunnen worden geplaatst.
- Ook als een roede voldoende sponningdiepte heeft, kan het zijn dat de roede onvoldoende stijfheid heeft om het zwaardere glas te dragen. Een eventuele mogelijkheid dan is het aanbrengen van een stalen verstijving aan de achterzijde op de kruisingen van de roeden.
Zie ook Kierdichting bij schuiframen of Kierdichting bij draairamen
Warmte reflecterende folie bij houten ramen
Een relatief eenvoudige mogelijkheid om warmteverlies via het glas te beperken is het aanbrengen van een warmte-reflecterende folie op het bestaande glas. De folie mag echter overwegend niet worden toegepast bij historisch waardevol glas omdat bij verwijdering het tot breuk van het glas kan leiden. De folie heeft een vergelijkbare isolatiewaarde als glas met een warmte-reflecterende coating. Het isoleert minder dan bijvoorbeeld dubbel glas maar er is wel een significante verbetering ten opzichte van gewoon enkel glas. Het voordeel is dat het glas niet hoeft te worden vervangen en er verder geen aanpassingen nodig zijn. De folies hebben echter de duurzaamheid op de lange termijn nog niet aangetoond. Omdat het enkel glas wordt gehandhaafd, blijft het nadeel van condensvorming echter wel bestaan. Door de warmtereflectie van de folie blijft de ruit kouder waardoor sneller condensvorming optreedt.
De verbetering van de isolatiewaarde ten opzichte van standaard enkel glas is ca. 30%
Zie ook Kierdichting bij schuiframen of Kierdichting bij draairamen
Houten ramen met monumentale waarden, technisch goed
Bij houten raam met monumentale waarden, technisch goed geldt als uitgangspunt het behoud van de bestaande ramen. Hieronder vallen ook de roeden. Het toepassen van schijnroeden (Wienersprossen) wordt bij beschermde monumenten in de regel niet toegestaan. Ook wordt meestal verlangd dat nieuw glas op een traditionele manier met een stoppasta wordt geplaatst. Voor het toepassen van glaslatten aan de buitenzijde wordt in de regel geen toestemming gegeven tenzij er zich in de oorspronkelijke situatie glaslatten bevinden.
Bij sommige monumenten kan het zijn dat aan het oude glas een historische waarde wordt toegekend en dat het glas niet mag worden vervangen. In dat geval is alleen een (binnen)voorzetraam een optie.
De mogelijkheden om isolerend glas te plaatsen zijn afhankelijk van de sponningdiepte. Het standaard dubbel glas (HR++) heeft een dikte van ca. 22 mm en is gelet op de ranke detaillering van historische ramen (meest voorkomende sponningdiepte is 12 tot 15 mm), zelden toepasbaar. Voor de noodzakelijke sponningdiepte moet men de dikte van het glas nemen plus 10 mm. Voor dikkere varianten geldt plus 12 mm. In sommige gevallen kan gekeken worden of de sponning iets dieper kan worden uitgefreesd zodat een dikkere variant glas kan worden geplaatst. Veel hangt af van de profilering van het raamhout. In veel gevallen weegt de meerwaarde van het net iets dikkere glas niet wezenlijk op tegen de arbeidsintensieve en kostbare aanpassing van het raamhout.
Houten ramen
Om een goede keuze te maken voor een beglazingssysteem moet eerst worden vastgesteld welke waarde het betreffende raam vertegenwoordigt. Daarnaast is het van belang om te kijken wat de technische staat is van het betreffende raam.
Glas
De detaillering van ramen is sterk bepalend voor de uitstraling van een historisch pand. Nadeel is dat veel oorspronkelijke ramen te rank zijn gedetailleerd voor de plaatsing van dubbel glas. Om HR++ glas te kunnen plaatsen moeten ramen daarom vaak worden vervangen. Dit kan ten koste gaan van historisch waardevolle onderdelen van een gebouw en zodoende is het vervangen van ramen ten alle tijden vergunningsplichtig.
Er bestaan alternatieve beglazingssystemen die wel verenigbaar zijn met de historische detaillering. Ook bestaat de mogelijkheid een voorzetraam-systeem toe te passen. Deze alternatieven verschillen in kosten en in rendement.
Een punt van aandacht bij beglazing is de spiegeling. Het ouderwetse getrokken glas spiegelt veel minder dan het moderne floatglas. Bij dubbel glas is deze spiegeling nog eens hoger door de dubbele breking van het licht (twee ruiten); ook kan modern glas met een ZTA coating (g-factor) een verkleuring geven. Om het monumentale karakter of de beeldkwaliteit van het pand te behouden, wensen monumenteninstanties doorgaans de uitstraling van blank glas.
Het is aan te bevelen om per gevel of pand eenzelfde beglazingssysteem toe te passen zodat de uniformiteit blijft gehandhaafd. Verschillende soorten glas kunnen immers een verschil in spiegeling en kleur opleveren.
De mogelijkheden van de toepassing van isolerende beglazing wordt deels ook bepaald door de mogelijkheden op het gebied van kierdichting; zie hiervoor Kierdichting.
Kierdichting bij stalen ramen zonder monumentale waarden of beeldkwaliteit
Als wordt gekozen om de ramen te handhaven, zijn de mogelijkheden voor kierdichting overeenkomstig Kierdichting bij stalen ramen met monumentale waarden technisch goed
Wanneer wordt gekozen om de ramen te vervangen moeten de nieuwe exemplaren aansluiten bij de karakteristiek van het monument. De nieuwe elementen kunnen hierbij van een (geïntegreerde) kierdichting en koudebrugonderbreking worden voorzien.
Aandachtspunt:
- In beginsel verlangen monumenteninstanties dat het materiaal van het nieuwe raam aansluit bij het karakter van het monument.
Kierdichting bij stalen ramen van belang voor de beeldkwaliteit
Als er wordt gekozen om de ramen te handhaven, zijn de mogelijkheden overeenkomstig Zie ook Glas en Ventilatie.
Wanneer wordt gekozen om de ramen te vervangen, moeten de nieuwe exemplaren in beeld een exacte kopie zijn van de bestaande ramen. De ramen kunnen hierbij van een (geïntegreerde) kierdichting en koudebrugonderbreking worden voorzien.
Aandachtspunten:
- In beginsel verlangen monumenteninstanties dat het raamtype wordt gehandhaafd.
- Ook moet een nieuw raam in beginsel in staal worden uitgevoerd omdat aluminium profielen doorgaans zwaarder zijn. Toch bestaan er steeds meer aluminium profielen die het uiterlijk van stalen profielen goed benaderen. Bij een raam dat niet monumentaal maar louter beeldkwaliteit heeft, behoren deze varianten tot de mogelijkheid.
Kierdichting bij stalen ramen met monumentale waarden, technisch slecht
Monumentale stalen ramen die in zo’n slechte slechte staat verkeren dat ze niet redelijkerwijs te herstellen zijn, kunnen worden vervangen volgens de volgende opties:
- Vervangen van een enkel raam: het raam kan vervangen worden door een nieuw exemplaar dat een (nagenoeg) exacte kopie is van het bestaande raam. Voor de mogelijkheden voor kierdichting van het nieuwe raam, zie Kierdichting bij stalen ramen met monumentale waarden technisch goed
- Integraal vervangen van ramen: de ramen kunnen vervangen worden door een nieuwe exemplaren die alleen in beeld een exacte kopieën zijn van de bestaande ramen. De nieuwe ramen kunnen hierbij van een kierdichting en koudebrugonderbreking worden voorzien.
Aandachtspunten:
- In beginsel verlangen monumenteninstanties dat het raamtype wordt gehandhaafd.
- Ook moet een nieuw raam in beginsel in staal worden uitgevoerd omdat aluminium profielen doorgaans zwaarder zijn. Toch bestaan er steeds meer aluminium profielen die het uiterlijk van stalen profielen benaderen. Wanneer het een niet hoog monumentaal raam betreft, behoren deze varianten tot de mogelijkheid.
- Bij een stalen kozijn vormt zich bij het profiel standaard een koudebrug. Bij de plaatsing van isolerende beglazing zal hierdoor bij de ramen sneller condensvorming optreden. Moderne metalen kozijnen hebben om dit te voorkomen in het profiel een koudebrugonderbreking opgenomen. Het profiel is hierbij onderbroken door een materiaal dat minder goed koude geleidt.
Kierdichting bij stalen ramen met monumentale waarden, technisch goed
De bestaande ramen dienen te worden gehandhaafd; de volgende opties kunnen worden gekozen.
Schuiframen zonder monumentale waarden of beeldkwaliteit
Als wordt gekozen om de ramen te handhaven, zijn de mogelijkheden voor kierdichting overeenkomstig Schuiframen met monumentale waarden technisch goed
Wanneer wordt gekozen om de ramen te vervangen moeten de nieuwe exemplaren aansluiten bij de karakteristiek van het monument. De nieuwe elementen kunnen hierbij van een (geïntegreerde) kierdichting worden voorzien.
Aandachtspunt:
- Het materiaal van het raam moet aansluiten bij het karakter van het monument. Kunststof ramen worden door monumenteninstanties meestal niet toegestaan.
Schuiframen van belang voor de beeldkwaliteit
Als er wordt gekozen om de ramen te handhaven, zijn de mogelijkheden overeenkomstig Schuiframen met monumentale waarden technisch goed
Wanneer wordt gekozen om de ramen te vervangen, moeten de nieuwe exemplaren in beeld een exacte kopie zijn van de bestaande ramen. De ramen kunnen hierbij van een (geïntegreerde) kierdichting worden voorzien. Een mogelijkheid is de toepassing van een in het kozijn geïntegreerd geleiderssysteem ook wel aangeduid als WinTwin systeem. Een nadeel van dit systeem is dat een deel van het kozijn (ter plaatse van de belegkast) hiervoor moet worden weggezaagd waarmee deze oplossing niet geschikt is voor kozijnen met een hoge monumentale waarde.
Aandachtspunten:
- Bij beschermde monumenten dient het raamtype te worden gehandhaafd; draai-kiepramen worden door monumenteninstanties in de regel niet toegestaan.
- Een aanslagstuk in de vorm van een wellat wordt door monumenteninstanties vaak ook niet toegestaan.
- Het materiaal van het raam moet aansluiten bij het karakter van het monument. Kunststof ramen worden door monumenteninstanties meestal niet toegestaan.
Schuiframen met monumentale waarden, technisch slecht
Monumentale schuiframen die in zo’n slechte slechte staat verkeren dat ze niet redelijkerwijs te herstellen zijn, kunnen worden vervangen volgens de volgende opties:
- Vervangen van een enkel raam: het raam kan vervangen worden door een nieuw exemplaar dat een exacte kopie (zowel beeld als materiaal) is van het bestaande raam. Voor de mogelijkheden voor kierdichting van het nieuwe raam, zie Schuiframen met monumentale waarden technisch goed.
- Integraal vervangen van ramen: de ramen kunnen vervangen worden door een nieuw exemplaar dat alleen in beeld een exacte kopie is van het bestaande raam. De nieuwe ramen kunnen hierbij van een (geïntegreerde) kierdichting worden voorzien.
Aandachtspunten:
- Het raamtype dient te worden gehandhaafd; draai-kiepramen worden in de regel door monumenteninstanties niet toegestaan.
- Een aanslagstuk in de vorm van een wellat wordt door monumenteninstanties vaak ook niet toegestaan.
- Het materiaal van het raam moet aansluiten bij het karakter van het monument. Kunststof ramen worden door monumenteninstanties meestal niet toegestaan.
Voorzetraam bij schuiframen
Er bestaan binnen- en buitenvoorzetramen. In de regel worden buitenvoorzetramen als ontsierend ervaren en daarom vaak niet goedgekeurd door de monumenteninstanties. Alleen als beschermende beglazing voor glas-in-lood is een buitenvoorzetraam in sommige gevallen een alternatief. Zie Buitenvoorzetraam bij glas-in-lood.
Een binnenvoorzetraam kan daarentegen wel goed worden toegepast en daarbij worden voorzien van een kierdichting. Het is wel van belang dat het voorzetraam aan de binnenzijde naadloos aansluit op het bestaande kozijn om ongewenste infiltratie van binnenlucht te voorkomen. Daarnaast moet het binnenvoorzetraam zelf goed kierdicht zijn. Wanneer de aansluiting niet naadloos is en de kierdichting niet afdoende, kan tussen de ramen condensvorming optreden. Daarentegen moet de ruimte tussen de twee ramen wel met buitenlucht worden geventileerd om condens te voorkomen. Dit kan worden bereikt door bijvoorbeeld het oorspronkelijke raam licht kierend te plaatsen. In geval van een monumentaal interieur kan een binnenvoorzetraam onwenselijk zijn.
Zie ook Glas en Ventilatie.
Permanent dichtzetten bij schuiframen
Wanneer een schuifraam niet of nauwelijks wordt geopend, kan het raam ook permanent worden dichtgezet. Dichtingsband wordt dan in de sponning aangebracht waarna het raam ‘dicht’ wordt geschilderd.
Zie ook Glas en Ventilatie
Schuiframen met monumentale waarden, technisch goed
Er is een keuze te maken tussen:
Schuiframen in hout
Om een goede keuze te maken voor een passende oplossing voor kierdichting moet eerst worden vastgesteld welke waarde het betreffende raam vertegenwoordigt. Daarnaast is het van belang om te kijken wat de technische staat is van het betreffende raam.
Stalen ramen met monumentale waarden, technisch slecht
Monumentale stalen ramen die in zo’n slechte slechte staat verkeren dat ze niet redelijkerwijs te herstellen zijn, kunnen worden vervangen volgens de volgende opties:
- Vervangen van een enkel raam: het raam kan vervangen worden door een nieuw exemplaar dat een (nagenoeg) exacte kopie is van het bestaande raam. De mogelijkheden voor kierdichting van het nieuwe raam zijn dan dezelfde als Stalen ramen met monumentale waarden, technisch goed
- Integraal vervangen van ramen: de ramen kunnen vervangen worden door nieuwe exemplaren die alleen in beeld exacte kopieën zijn van de bestaande ramen. De ramen kunnen hierbij van een kierdichting en koudebrugonderbreking worden voorzien.
Aandachtspunten:
- In beginsel verlangen monumenteninstanties dat het raamtype wordt gehandhaafd.
- Ook moet een nieuw raam in beginsel in staal worden uitgevoerd omdat aluminium profielen doorgaans zwaarder zijn. Toch bestaan er steeds meer aluminium profielen die het uiterlijk van stalen profielen benaderen. Wanneer het een niet hoog monumentaal raam betreft, behoren deze varianten tot de mogelijkheid.
Voorzetraam bij stalen ramen (kierdichting)
Er bestaan binnen- en buitenvoorzetramen. In de regel worden buitenvoorzetramen als ontsierend ervaren en daarom vaak niet goedgekeurd door de monumenteninstanties. Alleen als beschermende beglazing voor glas-in-lood is een buitenvoorzetraam in sommige gevallen een alternatief. Zie Buitenvoorzetraam bij Glas-in-lood.
Een binnenvoorzetraam kan daarentegen wel goed worden toegepast en daarbij worden voorzien van een kierdichting. Het is wel van belang dat het voorzetraam aan de binnenzijde naadloos aansluit op het bestaande kozijn om ongewenste infiltratie van binnenlucht te voorkomen. Daarnaast moet het binnenvoorzetraam zelf goed kierdicht zijn. Wanneer de aansluiting niet naadloos is en de kierdichting niet afdoende, kan tussen de ramen condensvorming optreden. Daarentegen moet de ruimte tussen de twee ramen wel met buitenlucht worden geventileerd om condens te voorkomen. Dit kan worden bereikt door bijvoorbeeld het oorspronkelijke raam licht kierend te plaatsen.
Bij stalen en gietijzeren ramen kan het ventileren met buitenlucht lastig zijn. Door de constructie van de ramen kunnen ventilatievoorzieningen tot inwatering leiden. Een oplossing is een bescheiden ventilatievoorziening in het glas te plaatsen. In geval van een monumentaal interieur kan een binnenvoorzetraam onwenselijk zijn.
- Door de rankheid van stalen ramen is het van belang dat de binnenvoorzetramen zo slank mogelijk zijn gedimensioneerd en verdekt worden geplaatst om hinderlijke zichtbaarheid vanaf de buitenzijde te voorkomen.
Zie ook Glas en Ventilatie
Tochtstrips aanbrengen bij stalen ramen
Bij stalen ramen kan in het draaiende deel van het stalen profiel een tochtstrip worden geplakt. Bij ramen met een grotere speling behoort een plaatsing van een zelfklevende afdichtingsband op de aanslag tot de mogelijkheden.
Wanneer een draairaam niet of nauwelijks wordt geopend, kan het raam ook permanent worden dichtgezet. Dichtingsband wordt dan in de sponning aangebracht waarna het raam ‘dicht’ wordt geschilderd.
Zie ook Glas bij stalen ramen en Ventilatie.
Stalen ramen met monumentale waarden, technisch goed
De bestaande ramen dienen te worden gehandhaafd; de volgende opties kunnen worden gekozen:
Stalen ramen (kierdichting)
Om een goede keuze te maken voor een passende oplossing voor kierdichting moet eerst worden vastgesteld welke waarde het betreffende raam vertegenwoordigt. Daarnaast is het van belang om te kijken wat de technische staat is van het betreffende raam.
Draairamen met monumentale waarden, technisch slecht
Monumentale draairamen die in zo’n slechte slechte staat verkeren dat ze niet redelijkerwijs te herstellen zijn, kunnen worden vervangen volgens de volgende opties:
- Vervangen van een enkel raam: het raam kan vervangen worden door een nieuw exemplaar dat een exacte kopie (zowel beeld als materiaal) is van het bestaande raam. Voor de mogelijkheden voor kierdichting van het nieuwe raam, zie Draairamen met monumentale waarden technisch goed
- Integraal vervangen van ramen: de ramen kunnen vervangen worden door een nieuw exemplaar dat alleen in beeld een exacte kopie is van het bestaande raam. De nieuwe ramen kunnen hierbij van een (geïntegreerde) kierdichting worden voorzien.
Aandachtspunten:
- Het raamtype dient te worden gehandhaafd; draai-kiepramen worden in de regel door monumenteninstanties niet toegestaan.
- Een aanslagstuk in de vorm van een wellat wordt door monumenteninstanties vaak ook niet toegestaan.
- Het materiaal van het raam moet aansluiten bij het karakter van het monument. Kunststof ramen worden door monumenteninstanties meestal niet toegestaan.
Draairamen met monumentale waarden, technisch goed
Er is een keuze te maken tussen:
Draairamen in hout
Om een goede keuze te maken voor een passende oplossing voor kierdichting moet eerst worden vastgesteld welke waarde het betreffende raam vertegenwoordigt. Daarnaast is het van belang om te kijken wat de technische staat is van het betreffende raam.
Kierdichting
Bij kierdichting moet in eerste instantie gedacht worden aan de kieren bij ramen. Afhankelijk van het type raam kunnen tochtwerende voorzieningen worden aangebracht. Bij sommige ramen zoals draairamen kan dit eenvoudig door het aanbrengen van tochtstrips. Bij schuiframen ligt dit complexer en zal naar geïntegreerde oplossingen moeten worden gezocht. Een voorzetraam is ook als oplossing mee genomen; deze heeft naast de verbetering van de kierdichting ook voordelen op het gebied van de totale isolatie van ramen. Oplopend in mate van complexiteit van de ingreep en de bijbehorende kosten kan globaal een onderscheid worden gemaakt tussen:
- permanent dichtzetten van ramen of aanbrengen van tochtstrips
- geïntegreerde kierdichting
- (binnen/buiten) voorzetramen
Technisch doen de verschillende oplossingen voor kierdichting, mits goed uitgevoerd, weinig voor elkaar onder; ze zijn even efficiënt. Zo is het effect van het permanent dicht zetten van een raam of de toepassing van een geïntegreerde kierdichting nagenoeg gelijkwaardig. Het permanent dichtzetten van een raam is echter wel een eenvoudige en goedkope oplossing maar daartegenover staat het nadeel dat het raam niet meer open kan. De keuze tussen de oplossingen is daarom gelegen in de comfortwens van de gebruiker. Wanneer ook de wens voor isolerende beglazing aanwezig is kan de keuze van het type kierdichting gekoppeld zijn aan de mogelijkheden die het raam op het gebied van beglazing biedt. Het is dan ook zaak de oplossingen in samenhang te bepalen.
Naast ramen bestaan er ook naden in andere onderdelen van een constructie, zoals bijvoorbeeld bij kappen of vloeren zie hiervoor Tochtwering.
Bij de verbetering van de kierdichting is het van groot belang om ook de ventilatievoorziening aandacht te geven. De natuurlijke ventilatie via de kieren vervalt dan immers. Ventilatie is essentieel voor een gezond binnenklimaat en om vocht uit een gebouw af te voeren. De afvoer van vocht is niet alleen van belang voor het binnenklimaat en het gebouw zelf maar ook van belang voor het energieverbruik. Het kost immers veel meer energie om vochtige lucht op te warmen dan droge lucht. Voor de verschillende maatregelingen en oplossingen hiervoor zie Ventilatie.
Afdichting met rubberen tochtprofiel
Bij deze vorm van kierdichting worden ter hoogte van de wisseldorpel en de onderdorpel van het raam rubberen tochtprofielen aangebracht. De tochtprofielen worden dichtgedrukt door het gewicht van het raam. De dichting aan de zijkant van het schuifraam vindt plaats via het belegstuk die verstelbaar wordt gemaakt door middel van een scharnier en een hendel.
Zie ook Glas en Ventilatie
Afdichting door middel van borstels of glijvilt
Voor een goede tochtwering kunnen borstels tegen het raam worden aangebracht. De kierdichting is bij veelvuldig schuiven echter niet optimaal doordat de borstelharen ‘open’ gaan staan; ook is de levensduur van de borstel in verhouding kort. Een andere oplossing is het raam te laten schuiven in glijvilt. Het kan echter zijn dat de sponning te krap is voor het aanbrengen van vilt of juist omgekeerd.
Zie ook Glas en Ventilatie
Draairamen zonder monumentale waarden of beeldkwaliteit
Als wordt gekozen om de ramen te handhaven, zijn de mogelijkheden voor kierdichting overeenkomstig Draairamen met monumentale waarden technisch goed
Wanneer wordt gekozen om de ramen te vervangen moeten de nieuwe exemplaren aansluiten bij de karakteristiek van het monument. De nieuwe elementen kunnen hierbij van een (geïntegreerde) kierdichting worden voorzien.
Aandachtspunt:
- Het materiaal van het raam moet aansluiten bij het karakter van het monument. Kunststof ramen worden door monumenteninstanties meestal niet toegestaan.
Draairamen van belang voor de beeldkwaliteit
Als er wordt gekozen om de ramen te handhaven, zijn de mogelijkheden overeenkomstig Draairamen met monumentale waarden technisch goed
Wanneer wordt gekozen om de ramen te vervangen, moeten de nieuwe exemplaren in beeld een exacte kopie zijn van de bestaande ramen. De ramen kunnen hierbij van een (geïntegreerde) kierdichting worden voorzien.
Aandachtspunten:
- Bij beschermde monumenten dient het raamtype te worden gehandhaafd; draai-kiepramen worden door monumenteninstanties in de regel niet toegestaan.
- Een aanslagstuk in de vorm van een wellat wordt door monumenteninstanties vaak ook niet toegestaan.
- Het materiaal van het raam moet aansluiten bij het karakter van het monument. Kunststof ramen worden door monumenteninstanties meestal niet toegestaan.
Integraal vervangen van ramen
Voorzetraam bij draairamen in hout
Er bestaan binnen- en buitenvoorzetramen. In de regel worden buitenvoorzetramen als ontsierend ervaren en daarom vaak niet goedgekeurd door de monumenteninstanties. Alleen als beschermende beglazing voor glas-in-lood is een buitenvoorzetraam in sommige gevallen een alternatief. Zie Buitenvoorzetraam bij glas-in-lood
Een binnenvoorzetraam kan daarentegen wel goed worden toegepast en daarbij worden voorzien van kierdichting. Het is wel van belang dat het voorzetraam aan de binnenzijde naadloos aansluit op het bestaande kozijn om ongewenste infiltratie van binnenlucht te voorkomen. Daarnaast moet het binnenvoorzetraam zelf goed kierdicht zijn. Wanneer de aansluiting niet naadloos is en de kierdichting niet afdoende kan tussen de ramen condensvorming optreden. Daarentegen moet de ruimte tussen de twee ramen wel met buitenlucht worden geventileerd om condens te voorkomen. Dit kan worden bereikt door bijvoorbeeld het oorspronkelijke raam licht kierend te plaatsen. In geval van een monumentaal interieur kan een binnenvoorzetraam onwenselijk zijn.
Zie ook Glas en Ventilatie
Tochtstrips aanbrengen bij draairamen in hout
Tochtstrips kunnen aan de binnenzijde op het kozijn of raam worden gemonteerd. Een ingreep in het kozijn of raamhout kan dan achterwege blijven. Een tochtstrip met een rubberen lip geeft doorgaans een betere kierdichting dan de zelfklevende afdichtingsband. Bij monumentale interieurs kan het de voorkeur genieten om de strips blind te monteren. Voor de plaatsing wordt dan de sponning van het kozijn uitgefreesd. Deze ingreep is niet reversibel en daarmee nadelig bij een hoge monumentale waarde van het kozijn. Als er sprake is van een stolpraam kan in de holling van de stolplijst of bij de aanslag door infrezing een tochtstrip worden aangebracht. Eventueel kan de aanslag lat worden vervangen door één met een tochtstrip. Wel moet bij de plaatsing van de tochtstrips rekening worden gehouden met de draairichting van het raam om ‘opstropen’ te voorkomen. De flap van de strip dient bij een plaatsing in de holling tegen de draairichting van het raam in te wijzen.
Wanneer een draairaam niet of nauwelijks wordt geopend, kan het raam ook permanent worden dichtgezet. Dichtingsband wordt dan in de sponning aangebracht waarna het raam ‘dicht’ wordt geschilderd.
Zie ook Glas en Ventilatie bij draairamen in hout.
Geleidende strips
Er bestaan voor de sponning van schuiframen strips die langs elkaar schuiven en zo een kierdichting realiseren (de zogenaamde VR-strip). Deze strip geeft een goede kierdichting zonder dat al te grote aanpassingen in het raamhout en kozijn nodig zijn.
Zie ook Glas en Ventilatie